16: ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΡΕΝΤΗΣ-ΠΕΙΡΑΙΑΣ
Ιδρύθηκε ως τρόλεϊ το 1987 με την ονομασία 16: Πειραιάς-Αγ.Ιωάννης Ρέντης με αφετηρία επί της οδού Μακράς Στοάς στην Αγ.Τριάδα, τέρμα επί της Πλατ.Αγ.Ιωάννου Ρέντη, (σημερινή αφετηρία του) διαδρομή προς Ρέντη μέσω των οδών Εθν.Αντιστάσεως, Αλιπέδου (σημερινή είσοδος Λεωφ.Ανδρ.Παπανδρέου), Μουτσοπούλου και μετά τη σημερινή και διαδρομή προς Πειραιά όμοια με τη σημερινή μέχρι τη στάση «ΙΚΑ» και μετά μέσω των οδών Μουτσοπούλου, Αθηνών-Πειραιώς, Ρετσίνα, Εθν.Αντιστάσεως, Ελ.Βενιζέλου, Φίλωνος και Μακράς Στοάς. Άλλωστε μην ξεχνάμε πως μέχρι την (σχετικά) πρόσφατη διάνοιξη της Λεωφ.Ανδρ.Παπανδρέου, η Αλιπέδου (βορείως των γραμμών του ΗΣΑΠ) ήταν η έξοδος προς την Πειραιώς και η Αθηνών-Πειραιώς που είναι σήμερα αμφίδρομη ήταν η είσοδος. Επίσης η Εθν.Αντιστάσεως και η Γούναρη ήταν κι αυτές αμφίδρομες μέχρι εκείνη την περίοδο.
Το 16 είναι άλλη μια από εκείνες τις περιπτώσεις που μια λεωφορειακή γραμμή μετατράπηκε σε τρόλεϊ. Μιλάμε φυσικά για την γραμμή 835: Πειραιάς-Αγ.Άννα, που είχε την ίδια ακριβώς διαδρομή με το 16 μέχρι την Πλατ.Ρέντη, αλλά μετά συνέχιζε μέσω των οδών Αγ.Ιωάννου Ρέντη, Κηφισού και Αγ.Άννης, τερματίζοντας στις Εργατ.Πολυκατοικίες της Αγ.Άννας, κάθετα στην Πέτρου Ράλλη. Αν και το 16 ιδρύθηκε με το σκοπό να αντικαταστήσει τη γραμμή αυτή, η εναέριος αρχικά τερμάτιζε στην Πλατ.Ρέντη, με αποτέλεσμα η γραμμη 835 να συνεχίσει να λειτουργεί για μερικά χρόνια, παράλληλα με το 16, μέχρι τις 28 Οκτωβρίου του 1990, όταν η εναέριος φτάνει τελικά στην Αγ.Άννα και το 835 καταργείται. Αν και η 835 λειτουργούσε κανονικά με αφετηρία και τέρμα στην Αγ.Άννα και διερχόταν από την Αγ.Άννης αμφίδρομα, το τρόλεϊ που την αντικατέστησε έγινε για άγνωστους λόγους κυκλικό. Δηλαδή από Λεωφ.Κηφισού έβγαινε κατευθείαν Πέτρου Ράλλη όπου έστριβε δεξιά, μετά πάλι δεξιά στην Αγ.Άννης και ούτω καθεξής. Αυτό είχε ως περίεργο αποτέλεσμα τα τρόλεϊ που προσέγγιζαν την Αγ.Άννα (γιατί τα περισσότερα συνέχιζαν να τερματίζουν στην Πλατ.Ρέντη) να διέρχονται από Πλατ.Ρέντη, να κάνουν τον κύκλο Κηφισού/Πέτρου Ράλλη/Αγ.Άννης/Κηφισού και να επιστρέφουν στην Πλατ.Ρέντη όπου τερμάτιζαν! Έτσι οι επιβάτες από Αγ.Άννα ή θα έπρεπε να περιμένουν στην Πλατ.Ρέντη μέσα στο όχημα ή θα έπρεπε να μετεπιβιβαστούν στο προηγούμενο τρόλεϊ που ήδη ήταν στο τέρμα και περίμενε! Η κατάσταση έγινε πολύ χειρότερη όταν το 16 έγινε κυκλικό με μόνη αφετηρία στην Πλατ.Ρέντη, αλλά αυτό θα το δούμε παρακάτω. Επίσης να υπενθυμίσουμε ότι η Λεωφ.Κηφισού δεν ήταν ακόμα αυτοκινητόδρομος και στο σημείο που είναι σήμερα η πεζογέφυρα που ενώνει τη Λαχαναγορά με τον Αγ.Ιωάννη Ρέντη, ήταν οδική γέφυρα που περνούσε απέναντι με φανάρι. Έτσι ήταν εύκολο για τα τρόλεϊ από την Πλατ.Ρέντη να βγουν στην άνοδο της Κηφισού, σε σχέση με τη σημερινή διάταξη που ακολουθεί το 838. Παρόμοια οδική γέφυρα (με φανάρι) υπήρχε και στη διασταύρωση της Κηφισού με την Αγ.Άννης.
Η γραμμή 835: Πειραιάς-Άγ.Άννα έχει κι αυτή πολύ μακρά ιστορία. Κατ’ αρχάς να αναφέρουμε εδώ ότι για πάρα πολλά χρόνια, η περιοχή του Ρέντη, ήταν ένας απέραντος… λαχανόκηπος!! Δεν είναι τυχαίο που η Λαχαναγορά Αθηνών τοποθετήθηκε σε αυτό το σημείο, καθώς έτσι οι αγρότες της γύρω περιοχής είχαν άμεση σύνδεση με την αγορά της Αθήνας, ώστε να διοχετεύσουν τα προϊόντα τους. Οι μόνοι οικιστικοί πυρήνες που υπήρχαν τότε ήταν γύρω από την εκκλησία (που φυσικά τότε ήταν απλά ένα βυζαντινό ξωκκλήσι) και λίγο νοτιότερα προς την οδό Πειραιώς. Παρ’ όλα αυτά και λόγω ένος πανηγυριού που γινόταν στην εκκλησία κάθε χρόνο, η περιοχή κατακλυζόταν από τους εκδρομείς από Αθήνα και Πειραιά. Φυσικά οδικό δίκτυο δεν υπήρχε, η Αγ.Άννης ήταν ακόμα καρόδρομος και η Πέτρου Ράλλη ήταν απλά η σημερινή οδός… Σαλαμινιάς!!
Δηλαδή ένας πολύ στενός δρόμος που απλά οδηγούσε στο Πέραμα και ο μόνος του σκοπός ήταν η σύνδεση της Αθήνας με τα καράβια που πήγαιναν στη Σαλαμίνα. (εξού και τα ονόματα Σαλαμινιάς και Λ.Σαλαμίνος στο Κερατσίνι) Επίσης και η οδός Πειραιώς ήταν ακόμα χωματόδρομος, αν και είχε μεγάλη επιβατική κίνηση, λόγω της οδικής σύνδεσης μεταξύ Αθήνας και Πειραιά που γίνοταν όμως ακόμα με… αλογάκια! Μετά το 1922 όμως και λόγω της μαζικής εισροής προσφύγων στην Αττική, δημιουργήθηκαν ορισμένοι «οικισμοί» από το κράτος στην περιοχή του Ρέντη, που λόγω αγροτικού χαρακτήρα είχε μεγάλους χώρους ελεύθερους. Ένας από αυτούς τους οικισμούς ήταν ο περίφημος οικισμός «Απόλλων» που καταλάμβανε το χώρο από την οδό Πειραιώς μέχρι τη σημερινή οδό Αγ.Ιωάννου Ρέντη στο ύψος του Factory Outlet. (εξού και οι στάσεις «Απόλλων» επί της Πειραιώς και επί της Αγ.Ιωάννου Ρέντη στο 16) Την περίοδο αυτή η Πειραιώς δεν έχει ακόμα ασφαλτοστρωθεί και δεν παρέχει καμιά επίσημη συγκοινωνία, εκτός από τα... καροτσάκια (!!), τα οποία όμως κυρίως συνδέουν την Αθήνα και τον Πειραιά, χωρίς πολλές στάσεις και χωρίς να διέρχονται από τα κέντρα των οικισμών.
Τελικά γύρω στα 1930 η οδός επιτέλους ασφαλτοστρώνεται στο τμήμα της από τον Πειραιά μέχρι τον Ρέντη και έτσι δρομολογείται η πρώτη λεωφορειακή γραμμή που εξυπηρετεί την περιοχή με την ονομασία 29: Πειραιάς-Καμίνια-Απόλλων με αφετηρία στην Αγ.Τριάδα και τέρμα επί της Πειραιώς στο ύψος του ομώνυμου συνοικισμού. Ορισμένα (λίγα) δρομολόγια επεκτείνονται από το τέρμα μέσω των (σημερινών) οδών Χρυσοστόμου Σμύρνης και Αγ.Ιωάννου Ρέντη στην ομώνυμη εκκλησία ως 29: Πειραιάς-Αγ.Ιωάννης Ρέντης. Η γραμμή αυτή δεν ακολουθεί τη (συντομότερη) διαδρομή μέσω Φλέμινγκ, γιατί απλούστατα η οδός αυτή δεν έχει διανοιχθεί ακόμη. Ενώ η οδός Χρυσοστόμου Σμύρνης υπάρχει ως «σύνδεση/συνέχεια της Αγ.Άννης με την Πειραιώς. Μην ξεχνάμε ότι τότε δεν υπήρχε καν η Λεωφ.Κηφισού, άρα η Αγ.Άννης τελούσε τα «χρέη της» με την έννοια ότι συνέδεε τον Κολωνό και τις οδούς Καβάλας, Ιερά και Σαλαμινιάς (σημερινή Πέτρου Ράλλη) με τον Πειραιά, άρα έπρεπε οπωσδήποτε να διανοιχτεί μέχρι την Πειραιώς! Η γραμμή 29 προς Καμίνια, Απόλλωνα και Ρέντη λειτούργησε ως «παρακλάδι» της παλιότερης γραμμής 29: Πειραιάς-Γλυκά Νερά(σημερινό Ν.Φάληρο)-Μοσχάτο, που αποτέλεσε με τη σειρά της πρόγονο των σημερινών 218/232. (περισσότερα στο σχετικό κεφάλαιο) Λεωφορειακή σύνδεση μεταξύ Αθήνας και Πειραιά δεν υπήρχε, γιατί δεν είχε ακόμα ολοκληρωθεί η ασφαλτόστρωση της Πειραιώς ανατολικά του Ρέντη.
Τελικά το 1932 η Πειραιώς ασφαλτοστρώνεται ολόκληρη και ξεκινά τη λειτουργία της η γραμμή 61: Αθήνα-Μοσχάτο-Πειραιάς, η οποία με την επαναρίθμηση του ’40 θα πάρει τον αριθμό 70 και το 1981 επί ΕΑΣ θα γίνει το γνωστό μας 049. Φυσικά όπως καταλαβαίνετε η γραμμή αυτή καλύπτει πλήρως τη διαδρομή της παλιάς 29, η οποία και καταργείται, αλλά η εκκλησία του Ρέντη μένει εκτός και οι κάτοικοι για πολλά χρόνια αναγκάζονται να… το κόβουν με τα πόδια ως την οδό Πειραιώς για να επιβιβαστούν στο λεωφορείο της Αθήνας!! Θα πρέπει να φτάσει η δεκαετία του ’50 για να ξαναδρομολογηθεί λεωφορειακή γραμμή Πειραιά-Ρέντη!! Αυτή τη φορά όμως, η οικιστική δόμηση στην περιοχή των Καμινίων και η διάνοιξη περισσότερων οδών επιτρέπει στη νέα γραμμή να μη διέλθει από Πειραιώς, αλλά από το εσωτερικό των οικισμών και να φτάσει στην Πλατ.Ρέντη μέσω των (νεοδιανοιγμένων) Αγ.Ελευθερίου και Αγ.Ιωάννη Ρέντη, εξυπηρετώντας έτσι πολύ μεγαλύτερο τμήμα πληθυσμού. Την ίδια περίπου περίπου περίοδο ιδρύεται και η πρώτη γραμμή από την Αθήνα μέσω των οδών Πέτρου Ράλλη και Αγ.Άννης. (σημερινό 838/περισσότερα στο σχετικό κεφάλαιο) Η νέα γραμμή από Πειραιά ονομάζεται 123: Πειραιάς-Αγ.Ιωάννης Ρέντης με αφετηρία στην οδό Μακράς Στοάς και τέρμα στην Πλατ.Ρέντη, με την ίδια σχεδόν διαδρομή με το σημερινό 16. Το 1959 με τα εγκαίνια της Λαχαναγοράς Αθηνών/Πειραιώς, η 123 επεκτείνεται ως εκεί μέσω της οδικής γέφυρας του Κηφισού, παίρνοντας την ονομασία 123: Πειραιάς-Αγ.Ιωάννης Ρέντης-Λαχαναγορά.
Το 1981 με το νέο σύστημα αρίθμησης της ΕΑΣ, η γραμμή μετονομάζεται σε 835: Πειραιάς-Λαχαναγορά και με τα χρόνια επεκτείνεται μέσω των οδών Κηφισού και Αγ.Άννης στις Εργατ.Πολυκατοικίες Αγ.Άννας, παίρνοντας την ονομασία 835: Πειραιάς-Αγ.Άννα, όπου και τερματίζει μέσα στο σύμπλεγμα των Πολυκατοικιών με φάτσα στην Πέτρου Ράλλη. (η εικόνα των Magirus αραγμένων δίπλα στην Πέτρου Ράλλη ακόμα με… στοιχειώνει! ) Aπό εκεί προφανώς έστριβε δεξιά στην Πέτρου Ράλλη και πάλι δεξιά στην Αγ.Άννης, επιστρέφοντας στον Πειραιά. Το 1987 όπως είδαμε αντικαθίσταται (μερικώς) από το τρόλεϊ 16, αλλά συνεχίζει να λειτουργεί παράλληλα μ’ αυτό για να εξυπηρετήσει τη συνοικία της Αγ.Άννας, μέχρι και το 1990 όπου το 16 επιτέλους επεκτείνεται στην Αγ.Άννα (αλλά κυκλικά όπως είδαμε) και το 835 περνάει για πάντα στην ιστορία…
Η αρχική εξυπηρέτηση του 16 όπως είπαμε, γίνεται με μερικά τρόλεϊ να συνεχίζουν από την Πλατ.Ρέντη μέχρι την Αγ.Άννα, να επιστρέφουν κυκλικά και να τερματίζουν στην Πλατ.Ρέντη. Αυτή την περίοδο φυσικά η γραμμή έχει ακόμα αφετηρία στον Πειραιά κανονικά. Όταν στις αρχές της δεκαετίας του ’90, οι κεντρικές οδοί του Πειραιά μονοδρομήθηκαν, η κατάσταση άλλαξε. (προς το χειρότερο!) Αρχικά τα τρόλεϊ δρομολογήθηκαν μέσω της οδού Γούναρη (που έγινε κάθοδος) και μετά έστριβαν κατευθείαν αριστερά στην Ελ.Βενιζέλου μέσω της οποίας έβγαιναν στην οδό Φίλωνος και στην αφετηρία τους στην Μακράς Στοάς. Μάλιστα η εναέριος στις οδούς Ελ.Βενιζέλου και Φίλωνος υπάρχει ακόμη! Πολύ σύντομα όμως συνειδητοποίησαν ότι αυτό ήταν ένας τεράστιος κύκλος και στις υπερκορεσμένες οδούς του Πειραιά της δεκαετίας του ’90 ισοδυναμούσε με κανονικό Γολγοθά! Έτσι αποφάσισαν να το κάνουν κυκλικό στον Πειραιά, με διέλευση όπως και σήμερα από Γούναρη, Ακτή Ποσειδώνος, Βασ.Γεωργίου Α και Εθν.Αντιστάσεως. Αυτό φυσικά προκάλεσε μεγάλο πρόβλημα σχετικά με την εξυπηρέτηση της Αγ.Άννας, που ήδη γινόταν κυκλικά. Η λύση του προβλήματος ήρθε το 1991, όταν οι ΗΛΠΑΠ (που από χρόνια ήθελαν να επεκταθούν στην Πέτρου Ράλλη) ίδρυσαν τη νέα γραμμή τρόλεϊ 21: Αθήνα-Αγ.Ιωάννης Ρέντης που έστριβε αριστερά από την Πέτρου Ράλλη στην Αγ.Άννης και από εκεί (αμφίδρομα) στην Κηφισού, μέσω της οποίας προσέγγιζε την Πλατεία του Ρέντη, όπου και τερμάτιζε μαζί με το 16. Έτσι η σύνδεση Αγ.Άννας-Πειραιά γινόταν με μετεπιβίβαση μεταξύ των γραμμών 16 και 21, κάτι που όμως έτσι κι αλλιώς γινόταν και πριν, αφού τα διερχόμενα από Αγ.Άννα τρόλεϊ του 16 τερμάτιζαν στην Πλατεία. Μόνο στην άνοδο προς Αγ.Άννα δημιουργήθηκε μετεπιβίβαση ενώ πριν δεν υπήρχε, ενώ τα τρόλεϊ του 16 φυσικά εγκατέλειψαν τη διαδρομή τους στην Αγ.Άννα.
Βέβαια ούτε αυτή η διαρρύθμιση κράτησε για πολύ, αφού ένα χρόνο αργότερα η γραμμή 21 καταργήθηκε λόγω χαμηλής επιβατικής κίνησης. (άλλωστε στην ίδια ακριβώς διαδρομή προς το Ρέντη, υπήρχε ήδη το 838) Η εναέριος επί της Πέτρου Ράλλη φυσικά και διατηρήθηκε και επεκτάθηκε προς τη Νίκαια για να γίνει εφτά χρόνια αργότερα το γνωστό μας 21: Ομόνοια-Πέτρου Ράλλη-Νίκαια (περισσότερα στο σχετικό κεφάλαιο) με τον ίδιο αριθμό, αφού και τα δύο εξυπηρετούσαν τη σύνδεση Αθήνας-Πέτρου Ράλλη. Μην έχοντας άλλη επιλογή, οι υπεύθυνοι επανέφεραν το τοπικό δρομολόγιο του 16 προς Αγ.Άννα, (και πάλι κυκλικά) χρησιμοποιώντας όμως αυτή τη φορά ένα μόνο όχημα το οποίο εκτελούσε την παρακάτω δαιδαλώδη διαδρομή: Αφετηρία στο Ρέντη, διαδρομή μέχρι Πειραιά κυκλικά και επιστροφή, συνέχεια από την Πλατ.Ρέντη στον κλάδο Αγ.Άννας, επιστροφή κυκλικά και τέρμα στην Πλατ.Ρέντη. Φυσικά όπως μπορείτε να φανταστείτε κανένας δεν εξυπηρετείτο απ’ αυτό το… μακαρόνι το οποίο με τα χρόνια απαξιώθηκε και κατέληξε να κυκλοφορεί… μόνο με τον οδηγό!
Τελικά το 2003 με την κατασκευή του νέου αυτοκινητοδρόμου στη Λεωφ.Κηφισού, η εναέριος αφαιρέθηκε λόγω έργων και απλά… δεν επανατοποθετήθηκε, θέτοντας έτσι τέλος στο… μαρτύριο της Αγ.Άννας! Η εναέριος στην Αγ.Άννης παρ’ όλα αυτά παραμένει μέχρι και σήμερα, φυσικά ανενεργή. Η διαδρομή του 16 παρέμεινε ίδια μέσα στα χρόνια, μέχρι τη διάνοιξη της Λεωφ.Ανδρ.Παπανδρέου, όπου μετέτρεψε την Αλιπέδου σε είσοδο του Παραλιακού κλάδου (από έξοδο προς την Πειραιώς που ήταν μέχρι τότε) και την Αθηνών-Πειραιώς σε αμφίδρομη σύνδεση της Πειραιώς (από είσοδος της Πειραιώς που ήταν) οπότε και το τρόλεϊ δρομολογήθηκε όπως και σήμερα. Ο λόγος που προτίμησαν να το δρομολογήσουν από Χρυσοστ.Σμύρνης και Βασιλικών και όχι απλά αμφίδρομα από Αθηνών-Πειραιώς όπως το 420 μου είναι άγνωστος. Φαντάζομαι όμως ότι είχε να κάνει με τη δυσκολία του να στρίψει από τη Μουτσοπούλου στην Αθηνών-Πειραιώς, που ήταν πλέον διπλής κατεύθυνσης και με μία μόνο λωρίδα εισόδου στον Πειραιά. Πάντως η εναέριος στην Αλιπέδου και στην έξοδο της Αθηνών-Πειραιώς υπάρχουν ακόμα…
Ιδρύθηκε ως τρόλεϊ το 1987 με την ονομασία 16: Πειραιάς-Αγ.Ιωάννης Ρέντης με αφετηρία επί της οδού Μακράς Στοάς στην Αγ.Τριάδα, τέρμα επί της Πλατ.Αγ.Ιωάννου Ρέντη, (σημερινή αφετηρία του) διαδρομή προς Ρέντη μέσω των οδών Εθν.Αντιστάσεως, Αλιπέδου (σημερινή είσοδος Λεωφ.Ανδρ.Παπανδρέου), Μουτσοπούλου και μετά τη σημερινή και διαδρομή προς Πειραιά όμοια με τη σημερινή μέχρι τη στάση «ΙΚΑ» και μετά μέσω των οδών Μουτσοπούλου, Αθηνών-Πειραιώς, Ρετσίνα, Εθν.Αντιστάσεως, Ελ.Βενιζέλου, Φίλωνος και Μακράς Στοάς. Άλλωστε μην ξεχνάμε πως μέχρι την (σχετικά) πρόσφατη διάνοιξη της Λεωφ.Ανδρ.Παπανδρέου, η Αλιπέδου (βορείως των γραμμών του ΗΣΑΠ) ήταν η έξοδος προς την Πειραιώς και η Αθηνών-Πειραιώς που είναι σήμερα αμφίδρομη ήταν η είσοδος. Επίσης η Εθν.Αντιστάσεως και η Γούναρη ήταν κι αυτές αμφίδρομες μέχρι εκείνη την περίοδο.
Το 16 είναι άλλη μια από εκείνες τις περιπτώσεις που μια λεωφορειακή γραμμή μετατράπηκε σε τρόλεϊ. Μιλάμε φυσικά για την γραμμή 835: Πειραιάς-Αγ.Άννα, που είχε την ίδια ακριβώς διαδρομή με το 16 μέχρι την Πλατ.Ρέντη, αλλά μετά συνέχιζε μέσω των οδών Αγ.Ιωάννου Ρέντη, Κηφισού και Αγ.Άννης, τερματίζοντας στις Εργατ.Πολυκατοικίες της Αγ.Άννας, κάθετα στην Πέτρου Ράλλη. Αν και το 16 ιδρύθηκε με το σκοπό να αντικαταστήσει τη γραμμή αυτή, η εναέριος αρχικά τερμάτιζε στην Πλατ.Ρέντη, με αποτέλεσμα η γραμμη 835 να συνεχίσει να λειτουργεί για μερικά χρόνια, παράλληλα με το 16, μέχρι τις 28 Οκτωβρίου του 1990, όταν η εναέριος φτάνει τελικά στην Αγ.Άννα και το 835 καταργείται. Αν και η 835 λειτουργούσε κανονικά με αφετηρία και τέρμα στην Αγ.Άννα και διερχόταν από την Αγ.Άννης αμφίδρομα, το τρόλεϊ που την αντικατέστησε έγινε για άγνωστους λόγους κυκλικό. Δηλαδή από Λεωφ.Κηφισού έβγαινε κατευθείαν Πέτρου Ράλλη όπου έστριβε δεξιά, μετά πάλι δεξιά στην Αγ.Άννης και ούτω καθεξής. Αυτό είχε ως περίεργο αποτέλεσμα τα τρόλεϊ που προσέγγιζαν την Αγ.Άννα (γιατί τα περισσότερα συνέχιζαν να τερματίζουν στην Πλατ.Ρέντη) να διέρχονται από Πλατ.Ρέντη, να κάνουν τον κύκλο Κηφισού/Πέτρου Ράλλη/Αγ.Άννης/Κηφισού και να επιστρέφουν στην Πλατ.Ρέντη όπου τερμάτιζαν! Έτσι οι επιβάτες από Αγ.Άννα ή θα έπρεπε να περιμένουν στην Πλατ.Ρέντη μέσα στο όχημα ή θα έπρεπε να μετεπιβιβαστούν στο προηγούμενο τρόλεϊ που ήδη ήταν στο τέρμα και περίμενε! Η κατάσταση έγινε πολύ χειρότερη όταν το 16 έγινε κυκλικό με μόνη αφετηρία στην Πλατ.Ρέντη, αλλά αυτό θα το δούμε παρακάτω. Επίσης να υπενθυμίσουμε ότι η Λεωφ.Κηφισού δεν ήταν ακόμα αυτοκινητόδρομος και στο σημείο που είναι σήμερα η πεζογέφυρα που ενώνει τη Λαχαναγορά με τον Αγ.Ιωάννη Ρέντη, ήταν οδική γέφυρα που περνούσε απέναντι με φανάρι. Έτσι ήταν εύκολο για τα τρόλεϊ από την Πλατ.Ρέντη να βγουν στην άνοδο της Κηφισού, σε σχέση με τη σημερινή διάταξη που ακολουθεί το 838. Παρόμοια οδική γέφυρα (με φανάρι) υπήρχε και στη διασταύρωση της Κηφισού με την Αγ.Άννης.
Η γραμμή 835: Πειραιάς-Άγ.Άννα έχει κι αυτή πολύ μακρά ιστορία. Κατ’ αρχάς να αναφέρουμε εδώ ότι για πάρα πολλά χρόνια, η περιοχή του Ρέντη, ήταν ένας απέραντος… λαχανόκηπος!! Δεν είναι τυχαίο που η Λαχαναγορά Αθηνών τοποθετήθηκε σε αυτό το σημείο, καθώς έτσι οι αγρότες της γύρω περιοχής είχαν άμεση σύνδεση με την αγορά της Αθήνας, ώστε να διοχετεύσουν τα προϊόντα τους. Οι μόνοι οικιστικοί πυρήνες που υπήρχαν τότε ήταν γύρω από την εκκλησία (που φυσικά τότε ήταν απλά ένα βυζαντινό ξωκκλήσι) και λίγο νοτιότερα προς την οδό Πειραιώς. Παρ’ όλα αυτά και λόγω ένος πανηγυριού που γινόταν στην εκκλησία κάθε χρόνο, η περιοχή κατακλυζόταν από τους εκδρομείς από Αθήνα και Πειραιά. Φυσικά οδικό δίκτυο δεν υπήρχε, η Αγ.Άννης ήταν ακόμα καρόδρομος και η Πέτρου Ράλλη ήταν απλά η σημερινή οδός… Σαλαμινιάς!!
Δηλαδή ένας πολύ στενός δρόμος που απλά οδηγούσε στο Πέραμα και ο μόνος του σκοπός ήταν η σύνδεση της Αθήνας με τα καράβια που πήγαιναν στη Σαλαμίνα. (εξού και τα ονόματα Σαλαμινιάς και Λ.Σαλαμίνος στο Κερατσίνι) Επίσης και η οδός Πειραιώς ήταν ακόμα χωματόδρομος, αν και είχε μεγάλη επιβατική κίνηση, λόγω της οδικής σύνδεσης μεταξύ Αθήνας και Πειραιά που γίνοταν όμως ακόμα με… αλογάκια! Μετά το 1922 όμως και λόγω της μαζικής εισροής προσφύγων στην Αττική, δημιουργήθηκαν ορισμένοι «οικισμοί» από το κράτος στην περιοχή του Ρέντη, που λόγω αγροτικού χαρακτήρα είχε μεγάλους χώρους ελεύθερους. Ένας από αυτούς τους οικισμούς ήταν ο περίφημος οικισμός «Απόλλων» που καταλάμβανε το χώρο από την οδό Πειραιώς μέχρι τη σημερινή οδό Αγ.Ιωάννου Ρέντη στο ύψος του Factory Outlet. (εξού και οι στάσεις «Απόλλων» επί της Πειραιώς και επί της Αγ.Ιωάννου Ρέντη στο 16) Την περίοδο αυτή η Πειραιώς δεν έχει ακόμα ασφαλτοστρωθεί και δεν παρέχει καμιά επίσημη συγκοινωνία, εκτός από τα... καροτσάκια (!!), τα οποία όμως κυρίως συνδέουν την Αθήνα και τον Πειραιά, χωρίς πολλές στάσεις και χωρίς να διέρχονται από τα κέντρα των οικισμών. Τελικά γύρω στα 1930 η οδός επιτέλους ασφαλτοστρώνεται στο τμήμα της από τον Πειραιά μέχρι τον Ρέντη και έτσι δρομολογείται η πρώτη λεωφορειακή γραμμή που εξυπηρετεί την περιοχή με την ονομασία 29: Πειραιάς-Καμίνια-Απόλλων με αφετηρία στην Αγ.Τριάδα και τέρμα επί της Πειραιώς στο ύψος του ομώνυμου συνοικισμού. Ορισμένα (λίγα) δρομολόγια επεκτείνονται από το τέρμα μέσω των (σημερινών) οδών Χρυσοστόμου Σμύρνης και Αγ.Ιωάννου Ρέντη στην ομώνυμη εκκλησία ως 29: Πειραιάς-Αγ.Ιωάννης Ρέντης. Η γραμμή αυτή δεν ακολουθεί τη (συντομότερη) διαδρομή μέσω Φλέμινγκ, γιατί απλούστατα η οδός αυτή δεν έχει διανοιχθεί ακόμη. Ενώ η οδός Χρυσοστόμου Σμύρνης υπάρχει ως «σύνδεση/συνέχεια της Αγ.Άννης με την Πειραιώς. Μην ξεχνάμε ότι τότε δεν υπήρχε καν η Λεωφ.Κηφισού, άρα η Αγ.Άννης τελούσε τα «χρέη της» με την έννοια ότι συνέδεε τον Κολωνό και τις οδούς Καβάλας, Ιερά και Σαλαμινιάς (σημερινή Πέτρου Ράλλη) με τον Πειραιά, άρα έπρεπε οπωσδήποτε να διανοιχτεί μέχρι την Πειραιώς! Η γραμμή 29 προς Καμίνια, Απόλλωνα και Ρέντη λειτούργησε ως «παρακλάδι» της παλιότερης γραμμής 29: Πειραιάς-Γλυκά Νερά(σημερινό Ν.Φάληρο)-Μοσχάτο, που αποτέλεσε με τη σειρά της πρόγονο των σημερινών 218/232. (περισσότερα στο σχετικό κεφάλαιο) Λεωφορειακή σύνδεση μεταξύ Αθήνας και Πειραιά δεν υπήρχε, γιατί δεν είχε ακόμα ολοκληρωθεί η ασφαλτόστρωση της Πειραιώς ανατολικά του Ρέντη.
Τελικά το 1932 η Πειραιώς ασφαλτοστρώνεται ολόκληρη και ξεκινά τη λειτουργία της η γραμμή 61: Αθήνα-Μοσχάτο-Πειραιάς, η οποία με την επαναρίθμηση του ’40 θα πάρει τον αριθμό 70 και το 1981 επί ΕΑΣ θα γίνει το γνωστό μας 049. Φυσικά όπως καταλαβαίνετε η γραμμή αυτή καλύπτει πλήρως τη διαδρομή της παλιάς 29, η οποία και καταργείται, αλλά η εκκλησία του Ρέντη μένει εκτός και οι κάτοικοι για πολλά χρόνια αναγκάζονται να… το κόβουν με τα πόδια
ως την οδό Πειραιώς για να επιβιβαστούν στο λεωφορείο της Αθήνας!! Θα πρέπει να φτάσει η δεκαετία του ’50 για να ξαναδρομολογηθεί λεωφορειακή γραμμή Πειραιά-Ρέντη!! Αυτή τη φορά όμως, η οικιστική δόμηση στην περιοχή των Καμινίων και η διάνοιξη περισσότερων οδών επιτρέπει στη νέα γραμμή να μη διέλθει από Πειραιώς, αλλά από το εσωτερικό των οικισμών και να φτάσει στην Πλατ.Ρέντη μέσω των (νεοδιανοιγμένων) Αγ.Ελευθερίου και Αγ.Ιωάννη Ρέντη, εξυπηρετώντας έτσι πολύ μεγαλύτερο τμήμα πληθυσμού. Την ίδια περίπου περίπου περίοδο ιδρύεται και η πρώτη γραμμή από την Αθήνα μέσω των οδών Πέτρου Ράλλη και Αγ.Άννης. (σημερινό 838/περισσότερα στο σχετικό κεφάλαιο) Η νέα γραμμή από Πειραιά ονομάζεται 123: Πειραιάς-Αγ.Ιωάννης Ρέντης με αφετηρία στην οδό Μακράς Στοάς και τέρμα στην Πλατ.Ρέντη, με την ίδια σχεδόν διαδρομή με το σημερινό 16. Το 1959 με τα εγκαίνια της Λαχαναγοράς Αθηνών/Πειραιώς, η 123 επεκτείνεται ως εκεί μέσω της οδικής γέφυρας του Κηφισού, παίρνοντας την ονομασία 123: Πειραιάς-Αγ.Ιωάννης Ρέντης-Λαχαναγορά.Το 1981 με το νέο σύστημα αρίθμησης της ΕΑΣ, η γραμμή μετονομάζεται σε 835: Πειραιάς-Λαχαναγορά και με τα χρόνια επεκτείνεται μέσω των οδών Κηφισού και Αγ.Άννης στις Εργατ.Πολυκατοικίες Αγ.Άννας, παίρνοντας την ονομασία 835: Πειραιάς-Αγ.Άννα, όπου και τερματίζει μέσα στο σύμπλεγμα των Πολυκατοικιών με φάτσα στην Πέτρου Ράλλη. (η εικόνα των Magirus αραγμένων δίπλα στην Πέτρου Ράλλη ακόμα με… στοιχειώνει!
) Aπό εκεί προφανώς έστριβε δεξιά στην Πέτρου Ράλλη και πάλι δεξιά στην Αγ.Άννης, επιστρέφοντας στον Πειραιά. Το 1987 όπως είδαμε αντικαθίσταται (μερικώς) από το τρόλεϊ 16, αλλά συνεχίζει να λειτουργεί παράλληλα μ’ αυτό για να εξυπηρετήσει τη συνοικία της Αγ.Άννας, μέχρι και το 1990 όπου το 16 επιτέλους επεκτείνεται στην Αγ.Άννα (αλλά κυκλικά όπως είδαμε) και το 835 περνάει για πάντα στην ιστορία…Η αρχική εξυπηρέτηση του 16 όπως είπαμε, γίνεται με μερικά τρόλεϊ να συνεχίζουν από την Πλατ.Ρέντη μέχρι την Αγ.Άννα, να επιστρέφουν κυκλικά και να τερματίζουν στην Πλατ.Ρέντη. Αυτή την περίοδο φυσικά η γραμμή έχει ακόμα αφετηρία στον Πειραιά κανονικά. Όταν στις αρχές της δεκαετίας του ’90, οι κεντρικές οδοί του Πειραιά μονοδρομήθηκαν, η κατάσταση άλλαξε. (προς το χειρότερο!) Αρχικά τα τρόλεϊ δρομολογήθηκαν μέσω της οδού Γούναρη (που έγινε κάθοδος) και μετά έστριβαν κατευθείαν αριστερά στην Ελ.Βενιζέλου μέσω της οποίας έβγαιναν στην οδό Φίλωνος και στην αφετηρία τους στην Μακράς Στοάς. Μάλιστα η εναέριος στις οδούς Ελ.Βενιζέλου και Φίλωνος υπάρχει ακόμη! Πολύ σύντομα όμως συνειδητοποίησαν ότι αυτό ήταν ένας τεράστιος κύκλος και στις υπερκορεσμένες οδούς του Πειραιά της δεκαετίας του ’90 ισοδυναμούσε με κανονικό Γολγοθά! Έτσι αποφάσισαν να το κάνουν κυκλικό στον Πειραιά, με διέλευση όπως και σήμερα από Γούναρη, Ακτή Ποσειδώνος, Βασ.Γεωργίου Α και Εθν.Αντιστάσεως. Αυτό φυσικά προκάλεσε μεγάλο πρόβλημα σχετικά με την εξυπηρέτηση της Αγ.Άννας, που ήδη γινόταν κυκλικά. Η λύση του προβλήματος ήρθε το 1991, όταν οι ΗΛΠΑΠ (που από χρόνια ήθελαν να επεκταθούν στην Πέτρου Ράλλη) ίδρυσαν τη νέα γραμμή τρόλεϊ 21: Αθήνα-Αγ.Ιωάννης Ρέντης που έστριβε αριστερά από την Πέτρου Ράλλη στην Αγ.Άννης και από εκεί (αμφίδρομα) στην Κηφισού, μέσω της οποίας προσέγγιζε την Πλατεία του Ρέντη, όπου και τερμάτιζε μαζί με το 16. Έτσι η σύνδεση Αγ.Άννας-Πειραιά γινόταν με μετεπιβίβαση μεταξύ των γραμμών 16 και 21, κάτι που όμως έτσι κι αλλιώς γινόταν και πριν, αφού τα διερχόμενα από Αγ.Άννα τρόλεϊ του 16 τερμάτιζαν στην Πλατεία. Μόνο στην άνοδο προς Αγ.Άννα δημιουργήθηκε μετεπιβίβαση ενώ πριν δεν υπήρχε, ενώ τα τρόλεϊ του 16 φυσικά εγκατέλειψαν τη διαδρομή τους στην Αγ.Άννα.
Βέβαια ούτε αυτή η διαρρύθμιση κράτησε για πολύ, αφού ένα χρόνο αργότερα η γραμμή 21 καταργήθηκε λόγω χαμηλής επιβατικής κίνησης. (άλλωστε στην ίδια ακριβώς διαδρομή προς το Ρέντη, υπήρχε ήδη το 838) Η εναέριος επί της Πέτρου Ράλλη φυσικά και διατηρήθηκε και επεκτάθηκε προς τη Νίκαια για να γίνει εφτά χρόνια αργότερα το γνωστό μας 21: Ομόνοια-Πέτρου Ράλλη-Νίκαια (περισσότερα στο σχετικό κεφάλαιο) με τον ίδιο αριθμό, αφού και τα δύο εξυπηρετούσαν τη σύνδεση Αθήνας-Πέτρου Ράλλη. Μην έχοντας άλλη επιλογή, οι υπεύθυνοι επανέφεραν το τοπικό δρομολόγιο του 16 προς Αγ.Άννα, (και πάλι κυκλικά) χρησιμοποιώντας όμως αυτή τη φορά ένα μόνο όχημα το οποίο εκτελούσε την παρακάτω δαιδαλώδη διαδρομή: Αφετηρία στο Ρέντη, διαδρομή μέχρι Πειραιά κυκλικά και επιστροφή, συνέχεια από την Πλατ.Ρέντη στον κλάδο Αγ.Άννας, επιστροφή κυκλικά και τέρμα στην Πλατ.Ρέντη. Φυσικά όπως μπορείτε να φανταστείτε κανένας δεν εξυπηρετείτο απ’ αυτό το… μακαρόνι
το οποίο με τα χρόνια απαξιώθηκε και κατέληξε να κυκλοφορεί… μόνο με τον οδηγό! Τελικά το 2003 με την κατασκευή του νέου αυτοκινητοδρόμου στη Λεωφ.Κηφισού, η εναέριος αφαιρέθηκε λόγω έργων και απλά… δεν επανατοποθετήθηκε, θέτοντας έτσι τέλος στο… μαρτύριο της Αγ.Άννας!
Η εναέριος στην Αγ.Άννης παρ’ όλα αυτά παραμένει μέχρι και σήμερα, φυσικά ανενεργή. Η διαδρομή του 16 παρέμεινε ίδια μέσα στα χρόνια, μέχρι τη διάνοιξη της Λεωφ.Ανδρ.Παπανδρέου, όπου μετέτρεψε την Αλιπέδου σε είσοδο του Παραλιακού κλάδου (από έξοδο προς την Πειραιώς που ήταν μέχρι τότε) και την Αθηνών-Πειραιώς σε αμφίδρομη σύνδεση της Πειραιώς (από είσοδος της Πειραιώς που ήταν) οπότε και το τρόλεϊ δρομολογήθηκε όπως και σήμερα. Ο λόγος που προτίμησαν να το δρομολογήσουν από Χρυσοστ.Σμύρνης και Βασιλικών και όχι απλά αμφίδρομα από Αθηνών-Πειραιώς όπως το 420 μου είναι άγνωστος. Φαντάζομαι όμως ότι είχε να κάνει με τη δυσκολία του να στρίψει από τη Μουτσοπούλου στην Αθηνών-Πειραιώς, που ήταν πλέον διπλής κατεύθυνσης και με μία μόνο λωρίδα εισόδου στον Πειραιά. Πάντως η εναέριος στην Αλιπέδου και στην έξοδο της Αθηνών-Πειραιώς υπάρχουν ακόμα…